Terapia schematów to rodzaj psychoterapii wywodzący się z nurtu poznawczo-behawioralnego. Cechą wspólną jest założenie, że nasze myślenie o sobie, innych ludziach i świecie ma ogromny wpływ na nasze życie. Twórcą terapii schematów jest Jeffrey Young, który definiuje schemat jako wzorzec myślenia i doświadczania rzeczywistości, który prowadzi do określonych reakcji zwanych trybami. Young wyróżnił pierwotnie osiemnaście nieadaptacyjnych schematów, które z czasem były uzupełniane o kolejne przez samego twórcę oraz innych klinicystów. Obecnie zauważa się również schematy adaptacyjne, to znaczy takie, które opierają się na pozytywnych, korzystnych dla nas przekonaniach. Zakłada się, że schematy rozwijają się zwykle w dzieciństwie, czasem w okresie dorastania, a w przypadku szczególnie traumatycznych wydarzeń również w dorosłości. Bazą powstawania schematów jest niewystarczające zaspokojenie najważniejszych potrzeb ludzkich, takich jak:
- Bezpieczne przywiązanie
- Autonomia, kompetencja i tożsamość
- Autoekspresja (wolność w wyrażaniu siebie)
- Spontaniczność, swobodna radość i zabawa
- Granice, samokontrola i ukierunkowanie
Źródłem schematów jest również nasza podatność biologiczna i temperament, stąd jedne osoby pod wpływem określonych doświadczeń wykształcą schemat, a inne nie. Co ważne, kiedy jesteśmy dziećmi, wszystkie schematy są adaptacyjne, ponieważ powstają, by chronić nas przed cierpieniem, a nawet zagrożeniem zdrowia lub życia. Niestety, kiedy jesteśmy dorośli, schematy powstałe na bazie niezaspokojonych potrzeb stają się źródłem naszych kłopotów. Wpływają negatywnie na naszą samoocenę, poczucie bezpieczeństwa czy relacje. Blokują również możliwość zaspokojenia aktualnych potrzeb, ponieważ często reakcją na ich aktywację w trudnej emocjonalnie sytuacji jest odcięcie się od kontaktu ze sobą i innymi ludźmi. Chorujemy wtedy na depresję, mamy zaburzenia lękowe czy zaburzenia odżywiania. Jeśli nieadaptacyjnych schematów jest dużo i/lub są one bardzo silne, wykształcają się u nas wzorce zaburzonych osobowości, które mogą poważnie zakłócać różne sfery życia i blokować nasze zasoby.
W związku z tym celem terapii schematów jest pomoc osobie cierpiącej w rozpoznaniu niekorzystnych zachowań, zrozumieniu przyczyn leżących u ich podstaw oraz modyfikacji myśli i reakcji tak, aby lepiej radziła sobie z własnymi emocjami, potrafiła zaspokajać swoje potrzeby oraz budować i utrzymywać satysfakcjonujące relacje. Praca na sesjach polega przede wszystkim na tak zwanym ograniczonym powtórnym rodzicielstwie, to znaczy zaspokajaniu wymienionych wyżej potrzeb w zdrowy sposób przez terapeutę i uczenie tego samego pacjenta, przede wszystkim za pomocą odgrywania ról, technik wyobrażeniowych oraz pracy na relacji.
Terapia schematów łączy elementy terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), terapii pscyhodynamicznej, terapii Gestalt i powiązanych podejść. Chociaż jest to stosunkowo nowa modalność terapeutyczna, dotychczas przeprowadzone badania wskazują, że terapia schematów jest skuteczną metodą leczenia.
Dla kogo jest terapia schematów?
W zasadzie terapia schematów nie ma większych ograniczeń niż pozostałe formy psychoterapii. Na pewno potrzebna nam jest przestrzeń na zmianę, a więc czas poza sesjami na pracę własną oraz własna gotowość, którą czasem trudno określić i potrzebna jest do tego pomoc terapeuty. Psychoterapia oparta na schematach jest wskazana w szeroko pojętych zaburzeniach emocjonalnych i problemach takich jak:
- Napady paniki
- Lęk uogólniony
- Lęk społeczny
- Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne i zachowania kompulsywne
- Depresja
- Zależność od innych i uwikłanie
- Niezdrowa samoocena (za niska lub za wysoka)
- Brak asertywności, podporządkowanie, poświęcanie się dla innych
- Złość na brak wdzięczności
- Częste poczucie winy i krytycyzm wobec siebie
- Wysokie wymagania do siebie i/lub innych
- Nadmierna i nierealistyczna potrzeba kontroli
- Prokrastynacja czyli odkładanie „na później”
- Poczucie bycia niewystarczająco dobrym / perfekcjonizm
- Praca poniżej własnych kompetencji i możliwości
- Zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja, napady objadania się, ortoreksja)
- Duża zmienność nastroju
- Trudności z odczuwaniem satysfakcji i/lub przyjemności
- Negatywizm i pesymizm
- Bierność i niechęć do działania
- Zaburzenia psychosomatyczne
- Zachowania ryzykowne, autoagresja, samookaleczenia
- Bycie powszechnie nielubianą osobą
- Problemy dotyczące seksualności (brak akceptacji tożsamości seksualnej, zaburzenia i lęki seksualne)
- Doświadczenie przemocy i/lub traumy
- Trudności w zawieraniu i/lub utrzymaniu bliskich relacji
- Wybieranie „niewłaściwych” partnerów mimo negatywnych konsekwencji
- Lęk przed porzuceniem i odrzuceniem i związane z nim życie w tak zwanych toksycznych relacjach
- Nadmierna zazdrość i kontrola w związkach i innych relacjach
- Lęk przed bliskością
- Nierealistyczne oczekiwania od relacji (np. stały poziom wysokich emocji charakterystycznych dla fazy zakochania)
- Niekorzystne romanse i zdrady
- Nieufność do ludzi/świata
- Bycie sprawcą przemocy
- Poczucie osamotnienia lub unieważnienia w relacjach
- Poczucie gorszości, chronicznego wstydu, niedostosowania
- Zaburzenie osobowości i tzw. syndrom DDA czy DDD
Jeśli interesuje Cię konsultacja u terapeuty schematów, zapisz się tutaj.